Zachowek – to temat dzisiejszego artykułu, opiszemy w nim wszystkie informacje jakie powinniście na temat zachowku posiadać. Zaczniemy od słowniczka pojęć, wiadomości ogólnych na temat zachowku, czym jest i na czym polega, następnie opiszemy prawo do zachowku i uprawnienia.
Następnie wyjaśnimy etapy ustalania wysokości zachowku, opiszemy czym jest udział spadkowy i substrat zachowku. Następnie poruszymy temat darowizny w kontekście zachowku i odpowiedzialność obdarowanych.
Kolejnym tematem będzie zrzeczenie się prawa do zachowku i roszczenia o zachowek, a więc jak dochodzić prawa do zachowku, który wg Nas powinien trafić w Nasze ręce. Ostatnim poruszanym tematem będzie przedawnienie zachowku (warto też sprawdzić czym jest ugoda o zachowek). Zapraszam do lektury!
SPIS TREŚCI:
Słowniczek
Zstępny – każdy kolejny potomek tej samej osoby: jej dziecko, wnuk, prawnuk, praprawnuk itd.
Wstępny – każdy przodek danej osoby: jej rodzic (ojciec, matka), dziadkowie (dziadek, babcia), pradziadkowie (pradziadek, prababcia) itd.
Dziedziczenie ustawowe – ogólne zasady dziedziczenia określone w kodeksie cywilny,
Spadkobiercy niegodni – art. 928 KC w trzech punktach § 1 wylicza wyczerpująco
i wyłącznie okoliczności, które stanowią podstawę uznania za niegodnego. Spadkobierca uznany za niegodnego zostaje wyłączony od dziedziczenia tak, jakby nie dożył otwarcia spadku.
Niegodność dziedziczenia nie rozciąga się na zstępnych niegodnego, toteż mogą im
przysługiwać uprawnienia z tytułu zachowku.
- Pierwsza przyczyna niegodności obejmuje sytuacje, w których beneficjent spadku dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy. Wymagane jest zatem, aby zachowanie spadkobiercy charakteryzowało się trzema następującymi cechami. Po pierwsze, działanie musi być umyślne; po drugie musi być przestępstwem, i to mającym charakter „przestępstwa ciężkiego”; po trzecie musi być skierowane przeciwko spadkodawcy.
- Beneficjent spadku może zostać uznany za osobę niegodną w wypadku nakłonienia spadkodawcy podstępem lub groźbą do sporządzenia lub odwołania testamentu, albo w taki sam sposób przeszkodzenia mu w dokonaniu jednej z tych czynności.
- Trzecią grupą okoliczności uzasadniających uznanie spadkobiercy za niegodnego są sytuacje, w których dany podmiot umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił go lub przerobił albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego. O istnieniu w danym wypadku przesłanki niegodności rozstrzyga intencja działania spadkobiercy, polegająca na chęci ingerencji w porządek dziedziczenia po testatorze.
Odrzucenie spadku – odrzucenie spadku powoduje, że spadkobierca traci prawa i obowiązki wchodzące w skład spadku i jest traktowany tak, jakby nie dożył chwili otwarcia spadku. Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może być złożone dopiero po śmierci spadkodawcy.
Zrzeczenie się dziedziczenia – jedyną dopuszczalną w Kodeksie Cywilnym umową dotyczącą spadku po osobie żyjącej jest umowa o zrzeczenie się dziedziczenia. Na mocy tej umowy potencjalny spadkobierca może zrzec się po swoim potencjalnym przyszłym spadkodawcy dziedziczenia ustawowego.
Wydziedziczenie – spadkodawca może pozbawić uprawnionych zachowku jedynie w szczególnych sytuacjach. Artykuł 1008 KC wymienia enumeratywnie podstawy wydziedziczenia.
Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:
- wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
- dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
- uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych. Chodzi o poważne naruszenia przez uprawnionego stosunku osobistego ze spadkodawcą. Wydziedziczenie musi nastąpić w testamencie. Spadkodawca może wydziedziczyć uprawnionego w całości albo w części. Przyczyna wydziedziczenia uprawnionego do zachowku powinna wynikać z treści testamentu.
Prawo do wydziedziczenia wygasa, jeśli spadkodawca przebaczył uprawnionemu. Przebaczenie nie czyni natomiast bezskutecznym już dokonanego wydziedziczenia. Do uzewnętrznienia przebaczenia nie jest wymagana żadna forma.
Wystarczające będzie każde zachowanie się spadkodawcy, które ujawnia, wedle obiektywnych kryteriów, że przebaczył. Jako zdarzenie czysto faktyczne przebaczenie nie może być odwołane.
Drobne darowizny – wyłączone z obowiązku zaliczania są “drobne darowizny zwyczajowo w danych stosunkach przyjęte”. Chodzi tu więc o darowizny dokonywane z okazji świąt, urodzin, imienin, ślubu, zdania egzaminu lub innego zdarzenia o charakterze osobistym. Ocena, czy chodzi o darowiznę drobną, będzie zależeć od okoliczności danego przypadku.
Otwarcie spadku – spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy. Już z chwilą otwarcia spadku następuje nabycie spadku przez spadkobiercę. Z tym momentem spadkobierca nabywa wszystkie prawa i obowiązki majątkowe spadkodawcy.
Zachowek – informacje ogólne
Kodeks cywilny poprzez zachowek realizuje ochronę najbliższych osób rodziny zmarłego. Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że prawo do zachowku stanowi uzasadnione konstytucyjnie ograniczenia praw podmiotowych.
Dążenie do ochrony najbliższych członków rodziny spadkodawcy było jedną z myśli przewodnich, na których oparto przepisy Kodeksu cywilnego.
Uważa się, że prawo do zachowku służy urzeczywistnianiu funkcji prawa spadkowego. Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że ograniczenie swobody testowania w przedmiotowo istotnym zakresie jest niezbędne ze względu na ochronę praw i wolności osób z kręgu najbliższej rodziny spadkodawcy.
W odniesieniu do ochrony zstępnych i małżonka spadkodawcy uzasadnieniem ograniczenia swobody testowania jest konstytucyjny nakaz ochrony rodzicielstwa
i małżeństwa. Zachowek jest najważniejszym, ale nie jedynym mechanizmem służącym ochronie osób najbliższych spadkodawcy.
Zachowek to określona wartość, którą najbliższe osoby powinny otrzymać od spadkodawcy w postaci darowizny, powołania do spadku lub zapisu.
Prawo do zachowku przysługuje zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, ale jedynie wtedy, gdy byliby powołani do spadku z ustawy, a zatem są najbliższymi dziedzicami ustawowymi.
Prawo do zachowku powstaje z mocy prawa z chwilą otwarcia spadku i przysługuje zarówno w przypadku dziedziczenia testamentowego, jak i ustawowego.
Ten ostatni wejdzie w grę wtedy, gdy z uwagi na istnienie darowizn doliczanych do spadku, odziedziczony udział nie pokrywa zachowku uprawnionego.
Prawo do zachowku a roszczenie o zachowek
Prawo do zachowku nie jest tożsame z roszczeniem o zachowek. Prawo do zachowku wynika z małżeństwa lub pokrewieństwa (przysposobienia) i powstaje w stosunku spadkodawca–osoba najbliższa, realizuje się zaś po śmierci spadkodawcy w uprawnieniach przede wszystkim w stosunku do spadkobierców i obdarowanych, ale częściowo również zapisobierców zwykłych i beneficjentów poleceń oraz innych uprawnionych do zachowku.
Prawo do zachowku to prawo do otrzymania określonej w pieniądzu wartości, dla obliczenia której podstawę stanowi spadek i bliżej określone w ustawie darowizny zdziałane przez spadkodawcę. Jest to prawo powstające z mocy prawa, które nie może być modyfikowane wolą spadkodawcy, chyba że wyjątkowo ustawa mu na to zezwala (wydziedziczenie).
Przed śmiercią spadkodawcy nie ma zatem ani prawa do zachowku, ani roszczenia o zachowek, jest jedynie stosunek prawny, który może prowadzić do powstania tych praw. Przyszłe (potencjalne) prawo do zachowku nie podlega żadnej ochronie, nie może być zabezpieczone w żaden sposób.
Nie jest możliwe dochodzenie ustalenia, że przysługuje prawo do zachowku. Wielkość prawa do zachowku jest niepewna aż do czasu otwarcia spadku.
Stan majątku spadkodawcy, a także krąg uprawnionych może się zmieniać. Prawo do zachowku może być, wedle wyboru spadkodawcy, zaspokojone poprzez powołanie do dziedziczenia, zapis czy darowiznę.
Składnikiem prawa do zachowku nie jest możliwość żądania wydania wartości w naturze, tzn. części spadku. Uprawniony nie składa oświadczenia o przyjęciu zachowku – taka czynność w świetle ustawy w ogóle nie istnieje. Prawo do zachowku jest z reguły większe niż roszczenie o zachowek.
Ustalając wielkość roszczenia o zachowek, należy bowiem od zachowku odjąć wartość otrzymanych przez uprawnionego darowizn, ustanowionych na jego rzecz zapisów oraz czystą wartość odziedziczonego przez niego spadku.
Roszczenie o zachowek
Roszczenie o zachowek jest zwykłą wierzytelnością pieniężną. Na zachowek uprawnionego należy zaliczyć wartość otrzymanych przez niego oraz – jeśli jest dalszym zstępnym spadkodawcy – jego wstępnych: darowizn, zapisów windykacyjnych i zapisów zwykłych oraz czystą wartość odziedziczonego spadku.
Niepokryta wartość zachowku określa wielkość roszczenia o uzupełnienie zachowku. Jeżeli kilka osób jest uprawnionych do zachowku, wielkość poszczególnych roszczeń ustalana jest oddzielnie odnośnie do każdej z osób uprawnionych.
Roszczenie o zapłatę określonej kwoty z tytułu zachowku przysługuje osobie, która:
- należy do kręgu osób uprawnionych do zachowku;
- dziedziczyłaby z ustawy w danym wypadku;
- nie została wydziedziczona;
- nie otrzymała w inny sposób owego minimum, które w ramach zachowku jej się należy.
Roszczenie z tytułu zachowku przechodzi na spadkobiercę osoby uprawnionej do zachowku tylko wtedy, gdy spadkobierca ten należy do osób uprawnionych do zachowku po pierwszym spadkodawcy.
Uprawnieni do zachowku
Zachowek należy się zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy.
Prawo do zachowku służy zatem tylko tym osobom z kręgu potencjalnie uprawnionych, które w konkretnym wypadku byłyby powołane do spadku z ustawy. prawo dalszych zstępnych uaktualnia się dopiero w wypadku braku ich wstępnych uprawnionych do zachowku. Prawo rodziców uaktualni się, jeśli brak jest zstępnych.
Nie będą uprawnione do zachowku osoby, które są wyłączone od dziedziczenia tak jakby nie żyły w chwili otwarcia spadku, tzn. osoby, które zrzekły się dziedziczenia, zostały uznane za niegodne dziedziczenia oraz te, które odrzuciły spadek.
Ponadto, nie będą uprawnione do zachowku osoby wydziedziczone oraz małżonek wyłączony od dziedziczenia, czyli w przypadku kiedy jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione.
Nie ma prawa do zachowku również ten, kto zrzekł się samego prawa do zachowku.
Zstępni, małżonek oraz rodzice spadkodawcy nabywają prawo do zachowku w tej samej kolejności, w jakiej są oni powołani do dziedziczenia z ustawy. Prawo do zachowku służy w pierwszej kolejności dzieciom (również przysposobionym) i małżonkowi.
W drugiej kolejności prawo do zachowku uzyskują obok małżonka wnukowie spadkodawcy, a później ewentualnie dalsi zstępni.
Wnuk spadkodawcy będzie mógł żądać zachowku tylko wtedy, gdy dziecko spadkodawcy (a rodzic wnuka) utraciło prawo do zachowku i status spadkobiercy ustawowego w okolicznościach, których skutki nie rozciągają się na zstępnych.
Wnuk uzyska zatem prawo do zachowku, gdy dziecko spadkodawcy umarło przed spadkodawcą, zostało uznane za niegodnego dziedziczenia, odrzuciło spadek z ustawy lub zawarło umowę zrzeczenia się dziedziczenia, której skutki
nie rozciągają się na zstępnych.
Nie ma natomiast prawa do zachowku wnuk, gdy dziecko spadkodawcy (a rodzic tego wnuka) zrzekło się tylko prawa do zachowku. Nie ma też prawa do zachowku wnuk, którego rodzic został wyłączony od dziedziczenia testamentem negatywnym.
W przypadku testamentu negatywnego do zachowku uprawniony jest jedynie spadkobierca wyłączony, nie jego zstępni – on bowiem dziedziczyłby z ustawy. Jeżeli zstępny spadkodawcy został wydziedziczony, uprawnienie do zachowku przysługuje jego zstępnym.
W braku zstępnych prawo do zachowku służy rodzicom spadkodawcy. Rodzice mogą żądać zachowku, gdy spadkodawca nie miał zstępnych albo zmarli oni przed otwarciem spadku lub są traktowani, jakby nie dożyli otwarcia spadku (zrzekli się dziedziczenia, zostali uznani za niegodnych albo odrzucili spadek).
Rodzice nie będą mieli prawa do zachowku, gdy będą mieli to prawo zstępni albo gdy zstępni zrzekli się tylko zachowku albo gdy odrzucili spadek przypadający im z testamentu. Również w przypadku wydziedziczenia zstępnych rodzice nie nabędą prawa do zachowku.
Uprawnienie do zachowku jest niezależne od tego, czy uprawniony jest spadkobiercą (ustawowym lub testamentowym), zapisobiercą albo obdarowanym.
W każdym z tych wypadków otrzymana wartość zalicza się na zachowek i wpływa na wielkość roszczenia o uzupełnienie zachowku, jednakże nie zawsze go pokrywa w całości.
Wielkość zachowku
Etapy ustalania wysokości zachowku
Ustalenie wysokości zachowku składa się z kilku etapów.
- Po pierwsze, należy określić ułamek stanowiący podstawę do obliczania zachowku.
- Po drugie, ustala się tzw. substrat zachowku, na który składa się stan czysty spadku wraz z doliczonymi darowiznami.
- Po trzecie, mnoży się substrat zachowku przez ułamek, który wyraża udział stanowiący podstawę do obliczenia zachowku. Wynik mnożenia stanowi zachowek.
Dodatkowo, w celu ustalenia wielkości roszczenia o świadczenie pieniężne potrzebne do uzupełnienia zachowku, odejmuje się od zachowku wielkość określonych korzyści uzyskanych przez uprawnionego (lub jego wstępnych).
Wielkość zachowku dla każdego uprawnionego oblicza się odrębnie. Podstawa obliczania zachowku może być inna dla każdego uprawnionego, tzn. inny może być zarówno substrat zachowku, jak i ułamek, przez który substrat ten należy przemnożyć.
Udział spadkowy
Podstawą ustalenia zachowku jest udział spadkowy, który by przypadł uprawnionemu przy dziedziczeniu ustawowym, na mocy przepisów ogólnych o spadkobraniu ustawowym:
- W pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek, którzy dziedziczą w częściach równych. Część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.
- Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych.
- W braku zstępnych spadkodawcy powołani są do spadku z ustawy jego małżonek i rodzice.
- Udział spadkowy każdego z rodziców, które dziedziczy w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy, wynosi jedną czwartą całości spadku.
- W braku zstępnych i małżonka spadkodawcy cały spadek przypada jego rodzicom w częściach równych.
- Jeżeli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych.
- Udział spadkowy małżonka, który dziedziczy w zbiegu z rodzicami, rodzeństwem i zstępnymi rodzeństwa spadkodawcy, wynosi połowę spadku.
- W braku zstępnych spadkodawcy, jego rodziców, rodzeństwa i ich zstępnych, cały spadek przypada małżonkowi spadkodawcy.
- W braku zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy cały spadek przypada dziadkom spadkodawcy, którzy dziedziczą w częściach równych.
- W braku małżonka spadkodawcy i krewnych, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada w częściach równych tym dzieciom małżonka spadkodawcy, których żadne z rodziców nie dożyło chwili otwarcia spadku.
- Braku małżonka spadkodawcy, jego krewnych i dzieci małżonka spadkodawcy, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy jako spadkobiercy ustawowemu. Jeżeli miejsca zamieszkania na terenie Polski nie da się ustalić albo ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się
za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu.
Zachowek wynosi połowę, a jeśli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeśli zstępny uprawniony jest małoletni – 2/3 udziału spadkowego, który by przypadł danej osobie przy dziedziczeniu ustawowym. Zatem udział ten należy pomnożyć przez 1/2 lub 2/3.
Większy zachowek należy się temu, kto jest trwale niezdolny do pracy oraz małoletniemu zstępnemu.
Niezdolność do pracy, wpływającą na wielkość zachowku, ustala samodzielnie sąd w procesie o zachowek, biorąc pod uwagę m.in. wiek czy niepełnosprawność uprawnionego. Dla ustalenia niezdolności do pracy lub małoletniości miarodajna jest chwila otwarcia spadku.
Dla ustalania udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczania zachowku
nie jest miarodajny rzeczywisty układ dziedziczenia ustawowego, ale dziedziczenie abstrakcyjne, w którym nie uwzględnia się zdarzeń zaistniałych po otwarciu spadku.
Przy ustalaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczania zachowku uwzględnia się także spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili. Natomiast nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni.
Substrat zachowku
Podstawę ustalenia zachowku stanowi substrat zachowku, na który składa się czysta wartość spadku i niektóre darowizny. Czysta wartość spadku to aktywa spadku pomniejszone o pasywa.
Przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się jednak długów z tytułu zapisów zwykłych i poleceń. Uregulowanie to jest konsekwencją zasady, że spadkodawca nie może poprzez własne rozrządzenia wpłynąć na wysokość zachowku.
Nie należy uwzględniać przy obliczaniu zachowku szczególnego uprawnienia do korzystania z mieszkania i urządzenia domowego przez małżonka i inne osoby bliskie spadkodawcy przez trzy miesiące od otwarcia spadku. Przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się samych roszczeń o zachowek.
Uwzględnia się jednak zobowiązania podatkowe spadkodawcy, które mimo że nie wchodzą w skład spadku, ciążą na spadkobiercach. Za zobowiązania podatkowe spadkodawcy odpowiadają spadkobiercy i nieuwzględnianie ich przy ustalaniu zachowku powodowałoby zafałszowanie rzeczywistego stanu majątku spadkodawcy.
Do ustalonego stanu czynnego spadku dolicza się, stosownie do przepisów art. 993 i n. KC, darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę. Zachowek zabezpiecza osoby najbliższe spadkodawcy przed niekorzystnymi konsekwencjami rozrządzeń spadkodawcy.
Jest obojętne, z punktu widzenia uprawnionego, czy spadkodawca przeznaczył określone składniki swego majątku innym osobom w testamencie, czy je darował.
Doliczanie darowizn do spadku uniemożliwia spadkodawcy proste obejście przepisów o ochronie osób najbliższych przed dyspozycjami na wypadek śmierci.
Jeszcze bardziej widoczne jest to w wypadku zapisów windykacyjnych. Te rozrządzenia testamentowe prowadzą do wyłączenia określonych składników ze spadku.
Sąd samodzielnie ustala skład i wartość spadku dla potrzeb ustalenia zachowku. Obliczanie zachowku następuje na podstawie wartości spadku ustalonej według cen z daty orzekania o roszczeniach z tego tytułu. O składzie spadku decyduje zawsze chwila otwarcia spadku.
Dla ustalenia wartości spadku miarodajne są ceny rynkowe. Spadkodawca nie może określić wiążąco wartości spadku. Ustalając wartość aktywów spadku, należy wziąć pod uwagę ich rzeczywistą wartość, tj. obejmującą również obciążenie tych rzeczy (np. służebności), jednakże nie uwzględnia się hipoteki i zastawu, jeśli służą zabezpieczeniu długu, który wchodzi w skład spadku.
Darowizny niepodlegające odliczeniu
Przepis art. 994 KC wymienia darowizny, które są wyłączone od obowiązku doliczania do spadku przy obliczaniu zachowku. Zarówno status spadkobiercy, jak i uprawnionego do zachowku,należy wiązać z chwilą otwarcia spadku.
Nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach
przyjętych. Wyłączenie to jest oczywiste ze względów praktycznych. Obejmuje to wszelkiego rodzaju prezenty świąteczne, imieninowe, ślubne itp.
Darowizny mają być drobne, co należy rozumieć obiektywnie. Innymi słowy, dla zakwalifikowania darowizny jako drobnej istotne znaczenie ma wartość jej przedmiotu.
Nie dolicza się darowizn dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty przed otwarciem spadku,jeśli zostały dokonane na rzecz osób trzecich, tj. innych niż spadkobiercy i uprawnieni do zachowku. Te darowizny nigdy nie są brane pod uwagę.
Niemożność doliczania do spadku po upływie dziesięciu lat, licząc wstecz od śmierci spadkodawcy, dotyczy tylko darowizn, które dokonane były na rzecz osób obcych, nie będących ani spadkobiercami, ani uprawnionymi do zachowku.
Z kolei jedynie przy obliczaniu zachowku należnego zstępnemu nie dolicza się do spadku darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał zstępnych; jedynie zaś przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim małżeństwa.
Przed zawarciem małżeństwa przyszły małżonek nie może być pokrzywdzony rozrządzeniami spadkodawcy. Wyłączenia te uzasadnione są tym, że określone darowizny nie mogły być zdziałane z pokrzywdzeniem danego uprawnionego i nie ma powodów, by chronić określone osoby przed skutkami tych dyspozycji.
Pozostałe darowizny, niewymienione w art. 994 KC, dolicza się do substratu zachowku.
Zaliczenie darowizny i kosztów wychowania na zachowek
Zachowek może być pokryty przez powołanie do spadku, zapis albo darowiznę.
Na zachowek uprawnionego zalicza się wartość zapisów windykacyjnych dokonanych na jego rzecz. Zaliczeniu podlegają wszystkie zapisy windykacyjne, o ile są ważne i skuteczne, a zatem wszystkie, które zostały doliczone do substratu zachowku.
Na zachowek uprawnionemu dolicza się darowizny, które zostały doliczone do substratu zachowku przy obliczaniu zachowku tego uprawnionego. Również darowizna uczyniona na rzecz małżonka przed zawarciem małżeństwa ulega zaliczeniu na należny mu zachowek.
Darowizna podlega zaliczeniu w takim zakresie, w jakim została doliczona do substratu zachowku. Zaliczenie darowizn następuje bez względu na to, czy przedmiot darowizny został zużyty lub utracony oraz czy obdarowany jest jeszcze wzbogacony.
Dla zaliczenia nie ma znaczenia fakt, że obdarowany sam darował przedmiot darowizny osobie trzeciej, a nawet swojemu wcześniejszemu darczyńcy, tj. spadkodawcy (darowizna zwrotna). Natomiast zaliczeniu na zachowek nie podlega darowizna odwołana.
Mimo że koszty wychowania i wykształcenia nie podlegają doliczeniu do spadku przy obliczaniu zachowku, koszty te mogą być pod pewnymi warunkami zaliczone na poczet zachowku zstępnego spadkodawcy.
Zalicza się jedynie koszty przekraczające przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku i to tylko w części, w której tę przeciętną miarę przekraczają.
Ustalenie tej przeciętnej miary powinno być dokonane z uwzględnieniem
warunków życia konkretnej rodziny. Nie ma zatem znaczenia wysokość tych kosztów ani nawet to, że poniesione są one z dużym obciążeniem budżetu rodziny, o ile taka właśnie jest w danej rodzinie przyjęta miara dla wszystkich najbliższych.
Przeciętna miara zostanie natomiast przekroczona, gdy wysoki poziom wykształcenia jednego ze zstępnych osiągnięty zostaje kosztem innych albo gdy wydatki na podwyższony poziom wykształcenia zostają poniesione jedynie dla jednego ze zstępnych.
Zaliczeniu na poczet zachowku podlega jedynie nadwyżka kosztów, przekraczająca ich przeciętną miarę, a nie pełne koszty poniesione przez spadkodawcę.
Odpowiedzialność obdarowanych
Obdarowany ponosi odpowiedzialność jedynie w granicach wzbogacenia będącego
skutkiem darowizny. Obdarowany, który sam jest uprawniony do zachowku, nie musi zaspokajać cudzych roszczeń o zachowek kosztem własnego zachowku.
Darowizna, którą otrzymał, zalicza się na zachowek obdarowanego i dlatego za zachowki innych uprawnionych odpowiada tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek.
Odpowiedzialność obdarowanego za zachowek pojawi się tylko wtedy, gdy uprawniony nie może otrzymać od spadkobiercy lub zapisobiercy windykacyjnego należnego mu zachowku.
Subsydiarna odpowiedzialność obejmuje tylko tych obdarowanych, którzy otrzymali darowiznę doliczoną do spadku. Nie będzie ponosił odpowiedzialności ten, kto otrzymał darowiznę, która nie została doliczona do spadku (np. dokonaną przed więcej niż dziesięciu laty na rzecz osób trzecich).
Odpowiedzialność ponoszą także te osoby, który otrzymały inne świadczenia niż darowizny, jednak o takim charakterze, że zostały doliczone do spadku na tych samych zasadach co darowizny.
Wzbogacenie ma miejsce wtedy, gdy majątek tego, kto korzyść uzyskał, jest większy niż byłby, gdyby nie doszło do zdarzenia, z którego wzbogacenie wynika, czyli gdyby nie dokonano darowizny.
Zrzeczenie się prawa do zachowku
Zrzeczenie się zachowku to umowa zawarta między spadkodawcą a przyszłym uprawnionym do zachowku. Umowa zrzeczenia się zachowku wymaga dla swej ważności zawarcia jej w formie aktu notarialnego.
Wniosek o odrzucenie lub przyjęcie spadku
Wniosek o odrzucenie lub przyjęcie spadku
Wniosek o odrzucenie spadku w imieniu małoletnich dzieci
Wniosek o odrzucenie spadku w imieniu małoletniego wzór
Umowa zrzeczenia się prawa do zachowku prowadzi do pozbawienia
uprawnionego jego statusu, tzn. skutkuje tym, że nie nabędzie on prawa do zachowku, a w konsekwencji roszczenia o zachowek lub jego uzupełnienie oraz innych uprawnień wynikających z prawa do zachowku.
Ten, kto zrzeka się zachowku, nadal należy do spadkobierców ustawowych, dlatego według reguł ogólnych jest brany pod uwagę przy ustalaniu zachowków innych uprawnionych. Zrzeczenie się zachowku, tak jak umowa o zrzeczenie się dziedziczenia, rozciąga się na zstępnych zrzekającego się.
Strony umowy o zrzeczenie się zachowku mogą umówić się inaczej i ograniczyć skutki zrzeczenia tylko do zrzekającego się. Rozciągnięcie skutków zrzeczenia się zachowku na zstępnych zrzekającego się nie oznacza oczywiście, że zstępni ci są wyłączeni od dziedziczenia, jakby nie dożyli otwarcia spadku, lecz tyle tylko, że nie mają oni prawa do zachowku.
Jeśli zatem spadkodawca nie sporządzi testamentu, a zrzekający się zachowku nie będzie mógł lub chciał dziedziczyć, będą oni dziedziczyli na zasadach ogólnych.
Realizacja prawa do zachowku
Roszczenie o zachowek może być dochodzone na drodze procesu sądowego. Pozwanym w procesie o zachowek najczęściej jest spadkobierca testamentowy. Może nim być jednak również spadkobierca ustawowy, osoba, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny lub osoba obdarowana za życia przez spadkodawcę.
Jeśli uprawniony nie otrzymał swojego zachowku w drodze powołania do spadku, darowizny czy zapisu, przysługuje mu roszczenie o zachowek. Uprawniony może w takim wypadku dochodzić jedynie zapłaty określonej kwoty pieniężnej – jest wierzycielem spadku, ale nie ma prawa do poszczególnych przedmiotów spadkowych.
W razie wystąpienia różnicy pomiędzy wartością należnego mu zachowku a wartością przypadającej mu korzyści z tytułu darowizny, powołania do dziedziczenia lub zapisu, uprawniony może dochodzić roszczenia pieniężnego wyrównującego mu tę różnicę.
Przedawnienie
Bieg terminu przedawnienia roszczenia o zachowek rozpoczyna się od dnia ogłoszenia testamentu. W wypadku roszczenia do subsydiarnie odpowiedzialnego obdarowanego termin płynie od otwarcia spadku.
Taki sam termin należy przyjąć dla roszczenia zachowkowego przy dziedziczeniu ustawowym. Do biegu terminu przedawnienia stosuje się ogólne przepisy o zawieszeniu i przedawnieniu biegu terminu przedawnienia.
Roszczenie uprawnionego do zachowku przedawnia się z upływem pięciu lat od ogłoszenia testamentu. Otwarcia i ogłoszenia testamentu sąd spadku może dokonać także w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku.
Kodeks cywilny jednoznacznie wiąże początek biegu terminu przedawnienia jednak z otwarciem i ogłoszeniem testamentu, a nie z zawiadomieniem uprawnionego o tej czynności.
Roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanej od spadkodawcy darowizny przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku.
Ustawodawca uzależnia początek biegu terminu przedawnienia od otwarcia spadku, a zatem okoliczności całkowicie obiektywnej, niezależnej od zainteresowanych stron.
Nie ma znaczenia, czy uprawniony dowiedział się o otwarciu spadku, czy wie o swoim uprawnieniu i o osobie zobowiązanej. Nie ma znaczenia, czy uprawniony wie o darowiźnie. Nie ma znaczenia, czy spadkodawca pozostawił testament. W każdym wypadku przedawnienie roszczenia przeciw obdarowanemu biegnie od otwarcia spadku.
Do biegu terminu przedawnienia roszczenia o zachowek stosuje się ogólne przepisy art. 118 i następnych Kodeksu Cywilnego.
Wybrane specjalnie dla Ciebie artykuły:
Warto przeczytać:
- Jak załatwić zachowek polubownie?
- Wzór ugody o wypłatę zachowku POTRZEBUJĘ!
- ZACHOWEK – czym jest, kto jest uprawniony, ile wynosi i jak obliczyć
- Zachowek – słownik, uprawnienia, przedawnienie, wielkość zachowku, zrzeczenie się
- Zachówek a testament notarialny – czy coś mi się należy?
(1 votes, average: 5,00 out of 5)
Loading...